مساله ای به نام حمل و نقل عمومی

حمل و نقل شاید یکی از مهمترین چالشهای کلانشهر تهران باشد که مسائلی نظیر آلودگی هوا , سر وصدا , آرامش روحی, ..همه به آن بستگی مستقیم دارند اما قبل از هر گونه نسخه پیچی در زمینه این مهم باید مجموعه ای از عوامل موثر بر و متاثر از این عنصر مورد بررسی قرار گیرند. از گونه های مختلف حمل و نقل گرفته (مترو, اتوبوس, مونوریل, تاکسی , مینی بوس و ..) تا ساختار فضایی شهر , تراکم جمعیت , مراکز و ایستگاههای شهری , نوع سوخت (بنزین, گاز,..) و تاثیر آنها بر قیمت زمین, مالیاتهای شهری , پدیده جنتریفیکیشن (رانده شدن اقشار کم درآمدبواسطه افزایش قیمت زمین) و ...

بخصوص وقتی با شهری چون تهران سر وکار داریم که حاصل همپوشانی لایه های مختلفی از انواع و اقسام رویکردها طراحی و برنامه ریزی از مدرنیزاسیون برونزای رضا شاه گرفته تا بزرگراهها و حومه های شهری که ویکتور گروئن معروف به مالساز آمریکا بر بوم شهر نگاشت تا سیاست هایی چون فروش تراکم و ..پس از انقلاب.

ساختار فضایی شهرها (تک مرکزی یا چند مرکزی بودن) و تراکم شهری (کم یا زیاد) از جمله عواملی هستند که بهینه ترین سیستم حمل و نقل را تعیین می کنند. حمل و نقل عمومی در شهرهای چند مرکزی و کم تراکم بازدهی کمتری نسبت به شهرهای تک مرکزی ناحیه اقتصادی مشخص (C.B.D.) و پرتراکم داراست.

مقایسه ای که Alain Bertaud بر اساس دو ویژگی تعداد مراکز شهری و تراکم بین تهران و سایر شهرها ارائه می کند نشان می دهد که تهران از منحنی نرم فاصله قابل توجی دارد به عبارتی در حالیکه از تراکمی شبیه پاریس برخوردار است از نظر چند مرکزی بودن به شهرهای شمال آمریکا مثل آتلانتا نزدیکتر است.این را شاید بتوان به نوعی ربط داد به نگاه دو پهلوی به غرب که یکی پاریس هوسمان را الگو قرار داد و دیگری شهرهای آمریکا را.

چند مرکزی بودن تهران باعث می شود تا بر خلاف شهرهای با مرکز مشخص مثل ملبورن, پاریس و شانگهای از خطوط مترو استفاده بهینه صورت نگیرد. جنجال اولویت استفاده از مونوریل یا مترو را که یادتان هست.این موضوع را حالا از این منظر ببینید.

مقایسه منطقه کلانشهری تهران (استان) با سایرشهرها نیز حاکی از تفاوت آشکارو پراکندگی حوزه های تحت نفوذ این کلانشهر است.

حتی در نمودار نسبت متوسط سرانه مسکونی به درآمد افراد تهران به صورت تافته ای جدابافته از منحنی نرم پدیدار می شود. شهری که گویی ساکنینش بر خلاف شهری اروپایی یا آسیای جنوب شرقی سرانه ای بیش از وسعشان را طلب می کنند.

منبع نمودارها:

Bertaud, A. (2003). Tehran spatial structure: Constraints and opportunities for future development

prepared for Ministry of housing and urban development